Durven mensen wel echt te zeggen waar ze voor staan?

Uit verschillende sociale experimenten blijkt dat het voor de meeste mensen helemaal niet zo eenvoudig blijkt om voor hun eigen mening uit te komen. Zeker niet als hun mening of standpunt afwijkt van de meerderheid.

In een experiment waarbij een groep mensen iets onzinnigs doet blijkt dat de meerheid zomaar mee doet, zonder precies te weten wat het nu is. Dit wordt sociale conformiteit genoemd.

Sociale conformiteit experiment

In onderstaande opname die plaatsvind in een wachtruimte, gaan acteurs na het horen van een geluid plotseling staan. De proefpersoon om wie het gaat en die van niets weet volgt zonder nadenken het gedrag van de groep.

We willen bij de grootste groep horen

Tijden de Amerikaanse verkiezingen in 2016 én in 2020 had niemand verwacht dat Trump zoveel steun en stemmen zou krijgen. Dat werd in eerste instantie verweten aan foutieve polls, maar hoe kunnen zoveel verschillende polls er naast zitten?

Trump is een controversieel persoon. Daar zijn de meeste voor en tegenstanders het wel over eens. Omdat Trump zo is, pas hij niet binnen het ‘normale’ groepsgedrag en kunnen mensen terughoudend zijn om er voor uit te komen hem te supporten. Zou dat de reden geweest kunnen zijn dat hij twee keer onverwachts toch meer steun kreeg dat vooraf voorspelt?

Voor of tegen de maatregelen van Covid-19

In veel landen waren er groepen mensen die tegen alle of veel Covid-19 maatregelen van de overheid waren. Dit ging voornamelijk om het sluiten van horecazaken en winkels, het dragen van mondkapjes en het niet meer samen mogen komen met meer dan een bepaald aantal mensen.

Bij elk land slaagde er dankzij media campagnes en wetgeving in om een grote groepen voorstanders voor hun maatregelen te krijgen. Degene die er op tegen waren werden afgedaan als complotdenkers of rebellen. Zelfs als er hoogstaande geleerden, doktoren, virologen en psychologen aan te pas kwamen die met feiten uitlegde waarom de maatregelen niet nodig zijn, wilden de meeste voorstanders zich hier niet aan comformeren.

Ook dit heeft veel met groepsdruk te maken. Als de meerderheid iets lijkt te vinden, dan sluiten we ons daar liever bij aan. Ook als het tegendeel bewezen kan worden.

In sommige landen mochten bijvoorbeeld alleen niet medische mondkapjes worden gedragen en was dit zelfs op straat verplicht. Veel mensen droegen geen mondkapje omdat het verplicht was of omdat ze ook maar enig geloof hadden in het effect hiervan. Ze droegen het mondkapje uit solidariteit met de ogenschijnlijke meerderheid.

Jodenvervolging en groepsdruk tijdens WOII

Toen de eerste tekenen van de massavernietigingskampen voor Joden naar buiten kwamen wilde de meeste mensen dit niet geloven. Er waren zelfs hele volkstammen die dachten dat het helemaal niet zo erg was om onder Duits gezag te leven in het door hun bezette gebied. Laat staan dat die aardige Duitsers massaal de Joden zouden willen uitroeien.

Zelfs toen er meer en meer bewijs kwam dat dit soort kampen door heel Europa heen miljoenen mensen vermoorden, kon de meerderheid dit niet geloven. Het was namelijk zo’n absurt idee dat de Duitsers dit zouden en doen en als het wel waar was, dan zou de meerderheid dit wel geloven was toen de publieke opinie.

Men wachtte dus af om iets dat inmiddels bewezen was te geloven tot ze overtuigd waren dat de meerderheid hier ook van overtuigd was. Slechts een enkeling stond op en ging ondergronds bij het verzet. Dit waren de mensen die trouw wilde zijn aan hun eigen waarheid en niet onder groepsdruk bezweken. Helaas hebben de meeste dit niet overleefd, maar mede dankzij hun leven we in Europa wel in een vrij land.

Volgzaam volgen van autoriteiten

Wat zowel tijdens de Covid-19 en de Tweede wereldoorlog meespeelde was de druk vanuit de toen geldende autoriteiten. Of het nu gaat om dictators of gekozen leiders, veel mensen volgen liever een leider dan hun eigen waarheid.

Ten eerste opdat ze geloven dat ze daardoor bij de meerderheid horen en ten tweede vanuit het geloof dat een autoriteit altijd de beste keuze maakt. Keer op keer onstaat hetzelfde fenomeen dat men een leider volgt, tot het moment dat blijkt dat er een meerderheid is die zich tegen de leider verzet.

Dit hebben we bijvoorbeeld gezien in Irak, in Egypte en in Libanon. De grootste voorstanders van de leiders in die landen, keerde zich ineens falikant tegen diezelfde persoon. Niet omdat de leider ineens iets anders deed, maar omdat de groep tegenstanders het grootst was.

Als het gaat om autoriteiten kunnen mensen als schaapjes volgen. Zelfs als ze weten dat er betere alternatieven zijn, zullen ze eerder geneigt zijn te luisteren dan in hun eigen ideeen te geloven. Daarnaast gaat op dat hoe erger de crisis, hoe meer er gezocht wordt naar steun, hulp en advies vanuit de autoriteiten. Veel mensen verliezen in tijden van crisis het vermogen tot zelfredzaamheid en het vertrouwen op hun eigen gezond verstand.

Polarisatie en sociale conformiteit

De afgelopen decenia treed er in het westen steeds meer polarisatie op. Je behoord tot de ene of de andere groep die vaak wordt aangeduid als ‘links’ of ‘rechts’. Je uitspreken voor de minderheidsgroep kan in sommige omstandigheden grote problemen en zelfs conflicten veroorzaken. Langzaam aan leren we heel erg zwart wit te denken, waardoor verschillen bijna niet meer overbugbaar lijken.

Er schuilt een groot gevaar in de opkomende polarisatie. Het dwingt ons namelijk om sociale comformiteit bij de ene of de andere groep te zoeken. Uit angst om afgewezen te worden sluiten we ons daarom maar openlijk aan bij de ene groep, terwijl we diep van binnen toch ook wel sympathie hebben voor de andere groep.

Dit brengt velen van ons een stressvol intern conflict. Als je namelijk het ene doet, terwijl je eigenlijk het andere wilt, zijn we niet mer congruent met onszelf en dat kan tot grote stress, angst of zelfs paniekaanvallen leiden. We zijn als het ware de weg kwijt en dat veroorzaak meestal zeer ongewenst gedrag voor onszelf, maar soms ook voor de ander.